В сельском хозяйстве

У сельскай гаспадарцы

Аграпрамысловы сектар

У Беларусі пад радыеактыўнае забруджванне цэзіем-137 з шчыльнасцю вышэй 37 кБк / м2 (1 Кі / км2) падвергнулася больш за 1,8 млн. Га сельскагаспадарчых угоддзяў (каля 20% іх агульнай плошчы). Маштабы катастрофы запатрабавалі прыняцця шэрагу надзвычайных мер. З прычыны высокай шчыльнасці забруджвання радыёнуклідамі з гаспадарчага абароту былі выключаны 265,4 тыс. Га сельскагаспадарчых угоддзяў. Ліквідавана 53 калгасу і саўгаса. Па разліках, выкананым Інстытутам эканомікі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, штогадовы шкоду ад выбыцця сельгасугоддзяў з абароту ў цэнах 1998 г. складае 717,5 млн. Долараў ЗША. Штогадовы недабор прадукцыі роўны 641,1 тыс. Т кармавых адзінак, 256,4 тыс. Т малака, па 24 тыс. Т мяса буйной рагатай жывёлы і свініны ў жывой вазе.

Спецыялізаванымі інстытутамі Акадэміі аграрных навук, Нацыянальнай акадэміі навук, РНДУП «Інстытут радыялогіі» на падставе праведзеных навуковых даследаванняў і ацэнкі вынікаў работы гаспадарак ва ўмовах радыеактыўнага забруджвання распрацаваны комплекс спецыяльных ахоўных мерапрыемстваў дадаткова да традыцыйна склаліся тэхналогіях для забеспячэння вытворчасці нарматыўна чыстай прадукцыі, якія знайшлі адлюстраванне ў Рэкамендацыях па вядзенню аграпрамысловай вытворчасці ва ўмовах радыеактыўнага забруджвання зямель Рэспублікі Беларусь.

Штогод (у залежнасці ад нарматыўнай патрэбы) вапнаю 21-35 тыс. Га забруджаных радыёнуклідамі кіслых глеб, уносіцца 78-80 тыс. Т дзеючага рэчыва асноўных доз і 42-49 тыс. Т дзеючага рэчыва дадатковых доз фосфарна-калійных угнаенняў; праводзіцца перезалужение 7,6-11,6 тыс. га кармавых угоддзяў, выдзеленых для выпасу жывёлы прыватнага сектара.

Названыя рэкамендацыі разам з Законамі Рэспублікі Беларусь "Аб прававым рэжыме тэрыторый, якія падвергліся радыеактыўнаму забруджванню ў выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС" і "Аб сацыяльнай абароне грамадзян, якія пацярпелі ад катастрофы на Чарнобыльскай АЭС" рэгламентуюць парадак вядзення сельскагаспадарчай вытворчасці на забруджаных радыёнуклідамі сельскагаспадарчых угоддзях і з'яўляюцца асновай для вытворчасці прадуктаў харчавання з утрыманнем радыенуклідаў у межах Рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў утрымання радыенуклідаў у харчовых прадуктах і пітной вадзе (РДУ-99), рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў утрымання цэзія-137 і стронцыю-90 у сельскагаспадарчым сыравіну і забеспячэння радыяцыйнай бяспекі працуючых.

У сувязі з тым, што ў цяперашні час асноўнай крыніцай радыенуклідаў з'яўляецца глеба, ахоўныя мерапрыемствы ў першую чаргу накіраваны на прадухіленне іх паступлення ў расліны. Гэта вапнаванне забруджаных кіслых глеб, ўнясенне асноўнай і дадатковай доз фосфарна-калійных угнаенняў, стварэнне культурных сенакосаў і пашы.

Сельская гаспадарка на забруджанай тэрыторыі сёння

Сельскагаспадарчая вытворчасць (па стане на пачатак 2016 году) вядзецца на 936,6 тыс. Га зямель, забруджаных цэзіем-137 з шчыльнасцю 37-1480 кБк / м2. Асноўныя плошчы сельскагаспадарчых зямель, забруджаных цэзіем-137, сканцэнтраваны ў Гомельскай (46,5% агульнай плошчы) і Магілёўскай (23,0%) абласцях. У Брэсцкай, Гродзенскай і Мінскай абласцях доля забруджаных зямель невялікая і складае адпаведна 4,4%, 1,9 і 3,1%.

Зямлі, забруджаныя стронцыем-90, у асноўным знаходзяцца ў межах зон, забруджаных цэзіем-137. З агульнай плошчы зямель, забруджаных стронцыем-90 (321,7 тыс. Га), 308,3 тыс. Га сельскагаспадарчых зямель, уключаючы 180,2 тыс. Га раллі і шматгадовых насаджэнняў, знаходзяцца ў Гомельскай вобласці. Тут доля забруджаных ворных і лугавых глеб складае 25,5% агульнай плошчы выкарыстоўваюцца сельскагаспадарчых зямель. У Магілёўскай і Брэсцкай абласцях доля забруджаных стронцыем-90 ворных і лугавых глеб нязначная і складае адпаведна 1,1 і 0,1%.

У рамках дзяржаўных праграм па пераадоленню наступстваў чарнобыльскай катастрофы забяспечана выкананне наступных ахоўных мерапрыемстваў:

аптымізавана размяшчэнне пасеваў збожжавых культур і мэтавае выкарыстанне канчатковай прадукцыі;
праведзена вапнаванне кіслых глеб, пастаўленыя фосфарныя і калійныя ўгнаенні;
ажыццёўлена радыелагічнае абследаванне сельгасугоддзяў;
пастаўленыя сродкі для хімічнай абароны сельскагаспадарчых культур;
праведзены ахоўныя мерапрыемствы ў асабістых падсобных гаспадарках.

Штогадовае правядзенне ахоўных мерапрыемстваў у асабістых падсобных гаспадарках забяспечвае бесперапыннае памяншэнне колькасці населеных пунктаў, у якіх рэгіструецца вытворчасць малака і малочнай прадукцыі з утрыманнем радыенуклідаў вышэй за дапушчальны ўзровень. Так, калі ў 2006 годзе было зарэгістравана малако з утрыманнем радыенукліду цэзій-137 вышэй дапушчальнага ўзроўню ў 88 населеных пунктах, то ў 2010 годзе іх засталося 25. У асабістыя падсобныя гаспадаркі грамадзян паведамлена 536 тон камбікорму з цезийсвязывающей дадаткам, створана 2,3 тыс. гектараў культурных кармавых угоддзяў для выпасу жывёлы, занесеныя азотныя ўгнаенні на 6 тыс. гектараў раней створаных культурных пашы. Для грамадскага сектара створана 1,3 тыс. Гектараў культурных кармавых угоддзяў.

У 2007 годзе распрацаваны Рэкамендацыі па бяспечным пражыванні і вядзенню асабiстай падсобнай гаспадаркі ва ўмовах радыеактыўнага забруджвання тэрыторыі.

выкананы праграмы па пераспецыялізацыі сельскагаспадарчых арганізацый.

У сельскагаспадарчых арганізацыях, дзе прымаюцца ахоўныя меры не дазваляюць дамагчыся ўстойлівага вытворчасці якасных ў радыелагічным дачыненні да асобных відаў прадукцыі ў адпаведнасці з даручэннямі Кіраўніка дзяржавы выкананы праграмы па пераспецыялізацыі сельскагаспадарчых арганізацый. Праграмы накіраваны на забеспячэнне вытворчасці нарматыўна-чыстай прадукцыі шляхам змены спецыялізацыі (мясную жывёлагадоўлю, насенняводства збожжавых культур, бульбы, шматгадовых траў, вырошчванне збожжавых культур на тэхнічныя мэты) і павышэнне эканамічнай эфектыўнасці.

Выкананне праграм пераспецыялізацыі ажыццяўлялася ў 57 гаспадарках. За перыяд з 2002 па 2010 год на іх рэалізацыю выдзелена 142 рублёў, у тым ліку для гаспадарак Гомельскай вобласці - 109 рублёў, Магілёўскай - 33 млрд рублёў. У сельскагаспадарчых арганізацыях створана неабходная матэрыяльна-тэхнічная база, асвоены сучасныя тэхналогіі сельскагаспадарчай вытворчасці. Ім пастаўлена 1503 адзінкі сельскагаспадарчай тэхнікі, 1762 галавы буйной рагатай жывёлы малочных парод, 1919 галоў буйной рагатай жывёлы мясных парод, 320 галоў свіней і 62 галавы коней, закуплена запатрабаваць колькасць элітнага насення збожжавых і бульбы, ветпрэпаратаў, сродкаў аховы раслін. Выкананы работы па будаўніцтве і рэканструкцыі жывёлагадоўчых і іншых вытворчых памяшканняў на суму 48,6 мільярда рублёў, у тым ліку па Гомельскай вобласці - 40,2 мільярда рублёў, Магілёўскай - 8,3 млрд рублёў.
c мэтай не толькі экалагічнай, але і эканамічнай рэабілітацыі сельскагаспадарчых зямель у рамках Саюзнай праграмы па пераадоленню наступстваў чарнобыльскай катастрофы рэалізавана 19 пілотных праектаў, у ходзе рэалізацыі якіх:
- распрацаваны адзіны падыход да пашырэння расійска-беларускага супрацоўніцтва ў распрацоўцы тэхналогій вытворчасці і перапрацоўкі сыравіны;
- павышана рэнтабельнасць вытворчасці і канкурэнтаздольнасць прадпрыемстваў, размешчаных на забруджаных тэрыторыях;
- створаны дадатковыя працоўныя месцы.

Калі ў 1987 г. на перапрацоўчыя прадпрыемствы паступіла малака з утрыманнем цэзія-137 вышэй харчовага нарматыву 8,3% ад агульнага аб'ёму, закупленага ад сельскагаспадарчых арганізацый, то ў 2004 г. - толькі 0,008%. А з 2009 года на малаказаводы не паступала малако з утрыманнем цэзія-137 вышэй не толькі 100 Бк / л (дзеючы нарматыў), але нават вышэй за 50 Бк / л.

Калі ў 2007 годзе мясакамбінатамі была вернута 141 галава жывёлы, то ў 2008 - 1 галава; у 2009 - 2 галавы. У 2010 годзе вяртання жывёлы не было. Дапушчальным узроўням ўтрымання цэзія-137 і стронцыю-90 адпавядалі вырабленае мяса і бульба.

У дзяржаўнай гандлі і грамадскім харчаванні з 1999 года не было зарэгістравана харчовых прадуктаў з утрыманнем радыенуклідаў, якія перавышаюць дапушчальныя уровни.Проводимые ахоўныя меры далі магчымасць у некалькі разоў знізіць аб'ёмы вытворчасці прадукцыі са звышнарматыўным утрыманнем радыенуклідаў у параўнанні з першым пасляаварыйныя перыядам. Звузілася геаграфія месцаў вытворчасці такой прадукцыі.

Практычна выключана паступленне з сельскагаспадарчых арганізацый на перапрацоўчыя прадпрыемствы мясной і малочнай галіны прадукцыі са звышнарматыўным утрыманнем цэзіем-137. Колькасць малака, забруджанага звыш 100 Бк / л, знізілася з 524 600 тон у 1986 годзе, да 1 443 тон у 2000 годзе і да 1,2 тон у 2013 годзе. У 2014-2015 гадах забруджанае малако на перапрацоўчыя прадпрыемствы не паступала.Колькасць мяса, забруджанага звыш 500 Бк / кг, знізілася з 21 100 тон ў 1986 годзе да 360 тон у 1999 годзе і да 100 кг - у 2010. Пачынаючы з 2011 года, мяса са звышнарматыўным утрыманнем цэзія-137 на перапрацоўчыя прадпрыемствы мясной галіны не паступала.

Колькасць малака з перавышэннем нарматыву па ўтрыманні цэзія-137 скарацілася не толькі ў грамадскім сектары, але і ў асабістых падсобных гаспадарках. За апошнія пятнаццаць гадоў адным з прыярытэтаў ахоўных мер стала стварэнне палепшаных сенажацей і пашы для малочнага статка асабістых падсобных гаспадарак, што дазволіла істотна знізіць утрыманне радыенуклідаў цэзію і стронцыю ў суцэльным малацэ, выкарыстоўваным непасрэдна ў ежу.

Практычна не рэгіструюцца забруджаныя пробы бульбы і збожжавых культур, з прычыны нізкіх каэфіцыентаў пераходу цэзія-137 з глебы ў прадукцыю гэтых культур. Назапашванне цэзія-137 у прадукцыі агароднінных культур, вырошчваецца на добра акультураных глебах прысядзібных участкаў, у сапраўдны перыяд не ўяўляецца праблемным.

За апошнія 5 гадоў пробы малака з перавышэннем утрымання стронцыю-90 рэгістраваліся органамі санітарнага нагляду толькі ў 4-9 населеных пунктах. Па дадзеных кантролю ў 2015 годзе толькі ў трох населеных пунктах Брагінскага і Хойніцкага раёнаў выяўленыя пробы суцэльнага малака з нязначным перавышэннем нарматыву рэспубліканскіх дапушчальных узроўняў. Пры гэтым максімальнае ўтрыманне стронцыю-90 у аналізаваных пробах малака было ніжэй патрабаванняў Тэхнічнага рэгламенту Мытнага саюза. Жорсткія рэспубліканскія нарматывы дапушчальнага ўтрымання стронцыю-90 у прадуктах харчавання выконваюць не толькі функцыю радыяцыйнай абароны насельніцтва, але і з'яўляюцца пэўным гарантам якасці харчовых тавараў, як на ўнутраным, так і на знешнім рынках.

Дадатковую інфармацыю можна знайсці на сайтах: